Pa paralajmërim të shtunën, sundimtarët militantë të Hamasit të Gazës sulmuan Izraelin nga ajri, toka dhe deti.
Miliona izraelitë në jug të vendit u zgjuan nga zhurma e zjarrtë e raketave në hyrje dhe goditjes së pashmangshme të goditjes. Sirenat e sulmit ajror u dëgjuan në veri deri në Tel Aviv, derisa në Jerusalem gjëmuan përgjuesit anti-raketë të Izraelit.
Në një përshkallëzim të paprecedentë, luftëtarët e armatosur të Hamasit hodhën në erë pjesë të gardhit ndarës shumë të fortifikuar të Izraelit dhe u futën në komunitetet izraelite përgjatë kufirit të Gazës, duke terrorizuar banorët dhe duke shkëmbyer zjarrin me ushtarët izraelitë.
Kryeministri izraelit Benjamin Netanyahu dhe aleatët e tij të ekstremit të djathtë po përpiqeshin t’i përgjigjeshin ngjarjeve që ndryshonin me shpejtësi. Me kalimin e ditës, viktimat u shtuan shpejt.
Shërbimi i Shpëtimit Zaka, një grup izraelit, tha se të paktën 200 njerëz vdiqën në Izraelin jugor dhe 1,100 të tjerë u plagosën.
A e zbuluan izraelitët sulmin para kohës?
Tronditja që ndjenë izraelitët të shtunën në mëngjes, në Simchat Torah, një nga ditët më të gëzuara të kalendarit hebre – kujtoi befasinë e luftës së Lindjes së Mesme të vitit 1973. Praktikisht 50 vjet më parë në atë ditë, një sulm në shkallë të plotë egjiptio-sirian në një festë hebreje u shndërrua shpejt në një fatkeqësi për një ushtri të papërgatitur izraelite.
Atëherë, ashtu si tani, izraelitët kishin supozuar se shërbimet e tyre të inteligjencës do të ishin në gjendje të paralajmëronin ushtrinë për çdo sulm ose pushtim të madh shumë përpara. Ky dështim kolosal ende ndjek trashëgiminë e kryeministres së atëhershme Golda Meir dhe ndihmoi në rrëzimin e sundimit të gjatë të Partisë Laburiste dikur dominuese.
Tani, pyetja se si militantët ishin në gjendje të organizonin një sulm kaq të madh dhe të koordinuar, i cili tashmë ka vrarë më shumë izraelitë se çdo sulm i vetëm që nga kryengritja e dytë palestineze dy dekada më parë – pa shkaktuar shqetësime të inteligjencës izraelite tashmë ka paraqitur një sfidë të madhe për Qeverinë ultranacionaliste e Netanyahut.
Mbështetësit e qeverisë kishin pritur që Netanyahu dhe ministrat e linjës së ashpër me një histori të retorikës anti-arabe si ministri i Sigurisë Kombëtare Itamar Ben-Gvir të mbanin një qëndrim veçanërisht luftarak kundër palestinezëve dhe t’i përgjigjeshin më me forcë kërcënimeve nga militantët në Gaza.
Ndërsa analistët politikë kritikojnë Netanyahun për dështimin dhe numri i viktimave rritet, Netanyahu rrezikon të humbasë kontrollin si mbi qeverinë e tij ashtu edhe mbi vendin.
Si mund ta kryejë sulmin Hamasi?
Hamasi pretendoi se luftëtarët e tij morën robër disa izraelitë, duke publikuar video të militantëve që tërhiqnin zvarrë ushtarë të gjakosur nëpër tokë dhe duke qëndruar mbi trupa të pajetë, disa prej tyre të zhveshur në të brendshme. Ai tha se oficerë të lartë ushtarakë izraelitë ishin në mesin e robërve.
Videot nuk mund të verifikoheshin menjëherë, por përputheshin me karakteristikat gjeografike të zonës. Frika se izraelitët ishin rrëmbyer shkaktoi kapjen e ushtarit Gilad Shalit në vitin 2006, të cilin militantët e lidhur me Hamasin e kapën në një bastisje ndërkufitare. Hamasi e mbajti Shalitin për pesë vjet derisa u këmbye me mbi 1000 të burgosur palestinezë të mbajtur nga Izraeli.
Në një përshkallëzim dramatik të paparë në dekada, Hamasi dërgoi gjithashtu paragliderë që fluturonin në Izrael, tha ushtria izraelite. Sulmi i pacipë kujtoi një sulm të famshëm në fund të viteve 1980, kur militantët palestinezë kaluan nga Libani në Izraelin verior me aeroplanë dhe vranë gjashtë ushtarë izraelitë.
Ushtria izraelite konfirmoi me vonesë se ushtarë dhe civilë u morën peng në Gaza, por refuzoi të jepte detaje të mëtejshme.
Çfarë e nxitë sulmin?
Zyrtarët e Hamasit cituan burime të gjata që ziejnë tensioni midis Izraelit dhe palestinezëve, duke përfshirë mosmarrëveshjen rreth kompleksit të ndjeshëm të Xhamisë Al-Aksa, e cila është e shenjtë si për myslimanët ashtu edhe për hebrenjtë dhe mbetet në zemër emocionale të konfliktit izraelito-palestinez.
Pretendimet konkurruese mbi vendin, i njohur për hebrenjtë si Mali i Tempullit, janë përhapur në dhunë më parë, duke përfshirë një luftë të përgjakshme 11-ditore midis Izraelit dhe Hamasit në 2021.
Vitet e fundit, nacionalistët fetarë izraelitë – si Ben-Gvir, ministri i sigurisë kombëtare – kanë shtuar vizitat e tyre në kompleks. Javën e kaluar, gjatë festës hebreje të të korrave të Sukkot, qindra hebrenj ultra-ortodoksë dhe aktivistë izraelitë vizituan vendin, duke shkaktuar dënime nga Hamasi dhe akuza se hebrenjtë po luteshin atje duke shkelur marrëveshjen e status quo-së.
Deklaratat e Hamasit kanë përmendur gjithashtu zgjerimin e vendbanimeve hebraike në tokat që palestinezët pretendojnë për një shtet të ardhshëm dhe përpjekjet e Ben-Gvir për të ashpërsuar kufizimet ndaj të burgosurve palestinezë në burgjet izraelite.
Kohët e fundit, tensionet janë përshkallëzuar me protesta të dhunshme palestineze përgjatë kufirit të Gazës. Në negociatat me Katarin, Egjiptin dhe Kombet e Bashkuara, Hamasi ka shtyrë për lëshime izraelite që mund të lirojnë bllokadën 17-vjeçare në enklavë dhe të ndihmojnë në ndalimin e një krize financiare në përkeqësim që ka ashpërsuar kritikat publike ndaj sundimit të tij.
Disa analistë politikë e kanë lidhur sulmin e Hamasit me bisedimet aktuale të ndërmjetësuara nga SHBA për normalizimin e lidhjeve midis Izraelit dhe Arabisë Saudite. Deri më tani, raportet për lëshime të mundshme për palestinezët në negociata kanë përfshirë palestinezët në Bregun Perëndimor të pushtuar, jo në Gaza.
“Ne gjithmonë kemi thënë se normalizimi nuk do të arrijë siguri, stabilitet apo qetësi”, tha për AP Bassem Naim, një zyrtar i lartë i Hamasit.
Sulmi i dhunës vjen në momente të vështira për Izraelin
Shpërthimi i dhunës vjen në një moment të vështirë për Izraelin, i cili po përballet me protestat më të mëdha në historinë e tij lidhur me propozimin e Netanyahut për të dobësuar Gjykatën e Lartë, ndërsa ai është në gjyq për korrupsion.
Lëvizja e protestës, e cila akuzon Netanyahun për marrjen e pushtetit, ka ndarë ashpër shoqërinë izraelite dhe ka shkaktuar trazira brenda ushtrisë izraelite. Qindra rezervistë kanë kërcënuar se nuk do të dalin vullnetarë për t’u paraqitur në detyrë në shenjë proteste ndaj riparimit gjyqësor.
Rezervistët janë shtylla kurrizore e ushtrisë së vendit dhe protestat brenda radhëve të ushtrisë kanë ngritur shqetësime për kohezionin, gatishmërinë operacionale dhe fuqinë e parandalimit të ushtrisë ndërsa përballet me kërcënime në fronte të shumta. Netanyahu të shtunën thirri “një mobilizim të gjerë të forcave rezervë”.
Çfarë lloj pushpërpushimi apo rezolute mund të rritet?
Izraeli dhe Hamasi kanë luftuar katër luftëra dhe kanë shkëmbyer zjarr shumë herë që kur grupi militant islamik mori kontrollin e Gazës nga forcat besnike të Autoritetit Palestinez në vitin 2007. Armëpushimet kanë ndaluar luftimet e mëdha në raundet e kaluara të konfliktit, por gjithmonë janë dëshmuar të lëkundura.
Çdo marrëveshje në të kaluarën ka ofruar një periudhë qetësie, por çështjet më të thella, themelore të konfliktit trajtohen rrallë dhe vendosin terrenin për raundin tjetër të sulmeve ajrore dhe raketash.
Me rritjen e levave të tij në këtë raund, Hamasi ka të ngjarë të shtyjë më fort për lëshime për çështje kyçe, të tilla si lehtësimi i bllokadës dhe fitimi i lirimit të të burgosurve të mbajtur nga Izraeli.
