“K’cimi i Tropojës” është një interpretim gjatë të cilit flet krejt trupi dhe nuk i ngjan asnjë valleje tjetër.
Tashmë nën mbrojtjen e Organizatës së Kombeve të Bashkuara për Edukim, Shkencë dhe Kulturë, UNESCO, kjo vlerë e trashëgimisë kulturore në Shqipëri pritet të marrë më shumë vëmendje për t’u ruajtur e trashëguar ndër breza, me të gjitha elementet që e bëjnë origjinale dhe të veçantë.
K’cimi më i lashtë sa vallja
Skënder Haklaj, etnokoreograf, i cili mban edhe titullin “Mjeshtër i madh”, ishte nismëtari i përgatitjes së dosjes për ta paraqitur në UNESCO.
Ai tregon për Radion Evropa e Lirë se çfarë simbolike ka ky kërcim:
“Ka motive të shqiponjës, sokolit e bareshës. Ka esencën e jetës blegtorale, por edhe qëndresën, dyluftimin, luftën. K’cimi flet… ka dashurinë dhe martesën, ka rite dhe rituale. Është një histori e tërë e popullit të Tropojës e shprehur në këtë k’cim”.
Haklaj këmbëngul që ai të mos quhet valle, sepse, siç thotë, është shumë më i lashtë se vallja.
Për më tepër, tregon ai, interpretuesit nuk kapen as për dore, as për gishti, as për krahu – “secili interpretues është drejtues”.
Haklaj thotë se e interpreton këtë kërcim që në moshën 5-vjeçare.
Kujton fëmijërinë e tij dhe thotë se në atë kohë nuk kishte asnjë shtëpi në Tropojë që nuk kishte çifteli, fyell dhe lahutë dhe familjarët të mos dinin ta interpretonin “K’cimin e Tropojës”.
Dymbëdhjetë vjet punë
Pasioni që në fëmijëri për ta ruajtur këtë trashëgimi, ishte iniciativë personale e Haklajt.
Fillimisht, gjeti mbështetjen e institucioneve për ta futur në listën e kryeveprave të trashëgimisë kombëtare, e më pas për të vijuar rrugën drejt UNESCO-s.
“Edhe k’cimi e ka në thelbin e tij qëndresën, ndaj dhe unë kam qëndruar gjatë në rrugën për ta bërë të njohur ndërkombëtarisht”, thotë Haklaj.
Sipas tij, ky është i vetmi kërcim që mund të kërcehet “edhe me gurë e rrasa dhe pa vegla muzikore”.
“Është k’cim që të përfshin gjithë trupin dhe është unik”, thotë Haklaj.
Ai tregon se edhe vendet fqinje i kanë dhënë vlerësimet e tyre, sepse është dashur të pyeten nëse kanë pretendime se është kërcim i tyre.
“Por, nuk ka pasur pretendime as nga Kosova, as nga Serbia, as nga Greqia… Është unik sepse nuk ngjan as me vallet e Pukës, Kukësit, Rugovës, edhe pse i kemi afër”, thotë Haklaj, duke u shprehur shumë krenar që “K’cimi i Tropojës” njihet tashmë edhe ndërkombëtarisht.
Për ta përgatitur dosjen thotë se i janë dashur 12 vjet punë, për të mbledhur në terren të dhëna, rrëfime mbi rëndësinë e këtij kërcimi, domethënien e tij dhe simbolikën.
Xhevit Hysenaj, nënkryetar i Shoqatës “K’cimi i Tropojës” tregon për Radion Evropa e Lirë se si u kompletua dosja:
“Pasi u diskutua nisma për ta futur fillimisht në listën e kryeveprave të trashëgimisë kombëtare, e më pas për të vijuar rrugën drejt UNESCO-s, tre vjet më pas e ngritëm shoqatën dhe u deshën edhe nëntë vjet të tjerë – bashkë me Ministrinë e Arsimit dhe Kulturës dhe Akademinë e Shkencave – ta plotësojmë dosjen dhe ta dorëzojmë”.
“Ka pasur mosbesues, por ne arritëm të tregonim se k’cimi është krejt i veçantë dhe nuk gjen tjetër që i ngjan”, thotë Hysenaj.
Haklaj shton se pas vendimit të UNESCO-s, pritet të hartohet edhe një rregullore që ky kërcim të futet edhe si lëndë mësimi në shkolla.
Brezi i ri mes traditës dhe modernes
Prej vitesh, Haklaj jep kontributin e tij që kjo trashëgimi kulturore të përcillet ndër breza.
Ai drejton dy qendra artistike në Tropojë dhe në Tiranë.
Bashkëpunëtorja e tij, Rolinda Rrushi, tregon se interesimi i fëmijëve për ta mësuar kërcimin është i madh në Tropojë – qytet në verilindje të Shqipërisë – por jo edhe në kryeqytet.
“Në Tropojë ka mbi 120 fëmijë dhe mosha të reja që janë pjesë e kurseve tona për ta mësuar k’cimin, ndërsa në Tiranë janë më pak. Personalisht, ndjej keqardhje që fëmijët janë më shumë të prirë të rrinë me telefona, apo edhe kur zgjedhin kërcimin, orientohen më shumë nga kërcimi modern e më pak tek ai tradicional. Nëse tani e njeh edhe bota, ne do të duhet ta duam edhe më shumë”, thotë Rrushi.
Ajo bashkëpunon prej nëntë vjetësh me Haklajn.
Fillimisht e mësoi vetë “K’cimin e Tropojës” e tani ua përcjell brezave të rinj, bashkë me valle të tjera tradicionale shqiptare.
Duke folur për Radion Evropa e Lirë, tregon se vajzat janë më të interesuara se djemtë.
“Shpresoj që me hyrjen në UNESCO të ketë një shtim të interesit të fëmijëve dhe të rinjve për ta mësuar këtë k’cim. Është shumë e rëndësishme që të ruhet ndër breza ashtu siç është, me të gjitha elementet që e bëjnë të veçantë, dhe të mos ngatërrohet as me ‘Vallen e Rugovës’, as me ‘Vallen e Shotës’ etj.”, thotë Rrushi.
Amela Mrishaj është një vajzë 12-vjeçare që jeton në Tiranë. Ajo vjen nga zona e Nikaj Mërturit në Tropojë dhe prej pesë vjetësh është në kurs, ku mësoi “K’cimin e Tropojës” dhe po mëson edhe valle të tjera tradicionale.
“Më pëlqen ky kërcim dhe dua që gjithë kohën e lirë ta kaloj duke interpretuar. Edhe disa shoqe të mia mësojnë bashkë me mua. ‘K’cimi i Tropojës’ është i veçantë. Kur e kërcej, më duket sikur po prek majat e bjeshkëve, ku shkoj gjatë pushimeve verore”, thotë Amela.
Vendimi i UNESCO-s në fillim të kësaj jave u përshëndet nga Qeveria shqiptare.
Ministri i Ekonomisë, Kulturës dhe Inovacionit i Shqipërisë, Blendi Gonxhja, e vlerësoi vendimin si hap të radhës drejt “lartësimit të vlerave kombëtare, duke na bërë edhe më krenarë për vendin tonë”.
Kryeministri Edi Rama tha se me këtë vendim “rilindi një trashëgimi që po braktisej dhe harrohej”.
Dosja për “K’cimin e Tropojës” u dorëzua në UNESCO tre vjet më parë bashkë me “Transhumancën” dhe “Xhubletën”, të cilat gjithashtu u morën nën mbrojtje të kësaj organizate.
