Qëllimi përfundimtar është të zhvillohen trajtime për sëmundjet e lidhura me plakjen si diabeti, sëmundjet e zemrës dhe çrregullimet neurologjike.
Teknologjia bazohet në teknikat e përdorura për krijimin e deleve të klonuara Dolly më shumë se 25 vjet më parë.
Udhëheqësi i ekipit, profesor Wolf Reik i Institutit Babraham në Kembrixh, tha për BBC se ai shpresonte se teknika mund të përdoret përfundimisht për t’i mbajtur njerëzit më të shëndetshëm ndërsa plaken.
“Kemi ëndërruar për gjëra të tilla. Shumë sëmundje të zakonshme përkeqësohen me kalimin e moshës dhe të mendosh për të ndihmuar njerëzit në këtë mënyrë është jashtëzakonisht emocionuese”, tha ai.
Profesori Reich, megjithatë, theksoi se sipërmarrja, e cila u botua në revistën eLife, ishte në një fazë shumë të hershme. Ai tha se disa probleme shkencore duhet të zgjidhen përpara se të kalojë nga laboratori i tij në aplikimin klinik. Por ai tha se për herë të parë, përtëritja e qelizave është treguar të jetë një hap kyç përpara.
Kjo teknikë daton në vitet 1990, kur studiuesit në Institutin Roslin pranë Edinburgut zhvilluan një metodë për konvertimin e një qelize të gjëndrës së qumështit të rritur të marrë nga një dele në një embrion. Kjo çoi në krijimin e deleve të klonuara Dolly.
Qëllimi i ekipit të Roslin nuk ishte të krijonte klone dele apo njerëzish, por të përdorte një teknikë për të krijuar të ashtuquajturat qeliza burimore embrionale njerëzore. Ata shpresonin që këto qeliza të mund të shndërroheshin në inde specifike, si muskujt, kërce dhe qelizat nervore për të zëvendësuar pjesët e konsumuara të trupit.
Teknika Dolly u thjeshtua në vitin 2006 nga Shinya Yamanaka, më pas në Universitetin e Kiotos. Metoda e re, e quajtur IPS, përfshinte shtimin e kimikateve në qelizat e të rriturve për rreth 50 ditë. Kjo rezultoi në ndryshime gjenetike që i kthyen qelizat e rritura në qeliza staminale.
Në të dyja teknikat Dolly dhe IPS, qelizat burimore të krijuara duhet të kthehen përsëri në qelizat dhe indet e nevojshme për pacientin. Kjo ka rezultuar e vështirë dhe me gjithë përpjekjet e dekadave, përdorimi i qelizave staminale për trajtimin e sëmundjeve është aktualisht jashtëzakonisht i kufizuar.
Ekipi i Reika përdori teknikën IPS në qelizat e lëkurës 53-vjeçare. Por ata e shkurtuan banjën kimike nga 50 ditë në rreth 12 ditë. Mjeku Dilgeet Gill u habit kur zbuloi se qelizat nuk u kthyen në qeliza burimore embrionale – por u rinovuan në qeliza të lëkurës që dukeshin dhe silleshin sikur i përkisnin një personi 23-vjeçar.
“Më kujtohet dita kur mora rezultatet dhe nuk besoja vërtet se disa nga stacionet ishin 30 vjet më të rinj se sa duhej të ishin. Ishte një ditë shumë emocionuese”, tha ai.
Teknika nuk mund të përkthehet menjëherë në aplikim klinik sepse metoda IPS rrit rrezikun e kancerit. Por profesori Reik është i bindur se tani që dihet se është e mundur të rinovohen qelizat, ekipi i tij mund të gjejë një metodë alternative, më të sigurt.
“Qëllimi afatgjatë është të zgjasë shëndetin e njeriut, jo jetëgjatësinë, në mënyrë që njerëzit të mund të plaken në një mënyrë më të shëndetshme”, tha ai.
Profesori Reik thotë se disa nga aplikimet e para mund të jenë zhvillimi i ilaçeve për përtëritje të lëkurës te njerëzit e moshuar në pjesë të trupit që kanë prerje ose djegie – si një mënyrë për të përshpejtuar shërimin.
Shkencëtarët kanë treguar se kjo është e mundur në parim sepse qelizat e rinovuar të lëkurës lëvizin më shpejt në eksperimentet që simulojnë lëndimin. Hapi tjetër është të shihet nëse teknologjia mund të aplikohet në inde të tjera si muskujt, mëlçinë dhe qelizat e gjakut.
Profesoresha Melanie Welham, kryetare ekzekutive e Këshillit të Kërkimit për Bioteknologjinë dhe Shkencat Biologjike, e cila financoi pjesërisht kërkimin që çoi te delja Dolly, tha për BBC News se përfitimet klinike të teknologjisë, e cila ka ngecur në zhvillimin, mund të mos jenë aq larg.
“Nëse qasje të ngjashme ose terapi të reja mund të rinovojnë qelizat imune, të cilat ne e dimë se bëhen më pak të ndjeshme me kalimin e moshës, atëherë në të ardhmen do të jetë e mundur të forcohet reagimi i njerëzve ndaj vaksinimit, si dhe aftësia e tyre për të luftuar infeksionet”, tha Welham.
Pyetja e madhe është nëse përpjekjet kërkimore në këtë fushë do të çojnë në një metodë rigjenerimi të gjithë trupit, një eliksir rinie ose pilula kundër plakjes. Profesori Reik tha se kjo ide nuk është plotësisht e parealizueshme.
Teknika është aplikuar te minjtë e modifikuar gjenetikisht dhe ka disa shenja përtëritjeje. Një studim tregoi shenja të një pankreasi të rinovuar, i cili është interesant për shkak të potencialit të tij në luftën kundër diabetit.
Por profesori Robin Lovell-Badge pranë Institutit Crick në Londër, beson se pengesat shkencore në rrugën nga laboratori drejt aplikimeve më të thjeshta klinike janë të rëndësishme. Ai mendon se do të jetë shumë e vështirë për ta transferuar procesin e përtëritjes në lloje të tjera të indeve apo edhe në një pilulë kundër plakjes.
“Është gjithashtu e mundur që lloje të tjera qelizash do të kërkojnë kushte të ndryshme që mund të jenë të vështira për t’u kontrolluar. Dhe a mund ta bësh me gjithë trupin në mënyrë të sigurt”, pyeti ai, duke shtuar se kjo çështje hyn në fushën e thjesht spekulimeve.
