Zvicra që nga sot do ta kryesojë organin më të lartë të sigurisë të Kombeve të Bashkuara, Këshillin e Sigurimit. Por çfarë përfshin ky rol dhe me çfarë sfidash e mundësish do të përballen diplomatët zviceranë në Nju Jork?
Që nga janari i vitit 2023 – dhe për herë të parë në historinë e saj – Zvicra ka qenë një anëtare jo e përhershme e Këshillit të Sigurimit të OKB-së. Nga sot ajo arriti një moment historik të ri dhemori presidencën e rradhës të organit me bazë në Nju Jork, i cili është përgjegjës për ruajtjen e paqes dhe sigurisë në botë.
Presidenca vjen në një kohë kur kapaciteti i këshillit për të parandaluar dhe zgjidhur konfliktet ndërkombëtare po vihet në pikëpyetje serioze. 15 anëtarët e saj nuk mund ta ndalonin Rusinë të sulmonte Ukrainën vitin e kaluar. Njëzet vjet më parë ajo mbeti e qetë ndërsa Shtetet e Bashkuara nisën një pushtim të Irakut. Në qendër të çështjes është aftësia e Kinës, Francës, Rusisë, Mbretërisë së Bashkuar dhe SHBA-ve – anëtarëve të përhershëm, të njohur si “P5” – për të vënë veton e vetme ndaj çdo rezolute, shkruan swissinfo.
Pra, çfarë do të thotë kryesimi i Këshillit të Sigurimit? Çfarë duhet pritur nga Zvicra? Cilat çështje do t’i mbajnë të zënë diplomatët e saj këtë muaj?
Çfarë bën presidenti (dhe sa pushtet ka)?
Detyra kryesore e presidentit të Këshillit të Sigurimit është të sigurohet që puna e përditshme e këshillit të ecë pa probleme. Kjo nënkupton përgatitjen e agjendës së saj, shumë prej të cilave është përcaktuar paraprakisht. Pikat e rendit të ditës përfshijnë temat që rishikohen periodikisht dhe mandatet ose regjimet e sanksioneve që vijnë për rinovim. Gjithashtu nënkupton organizimin dhe kryesimin e takimeve, shpërndarjen e informacionit tek anëtarët dhe veprimin si fytyra publike e këshillit.
“Ne nuk duhet të mbivlerësojmë rëndësinë e presidencës së këshillit. Shumë nga detyrat që lidhen me të qenit president janë mjaft të zakonshme,” thotë Richard Gowan, drejtor i OKB-së në Grupin Ndërkombëtar të Krizave, një OJQ në Nju Jork. “Ka pak ndikim në thelbin e punës së këshillit,” konfirmon Ueli Staeger, një studiues dhe pedagog në Universitetin e Gjenevës, i cili thotë se një shembull i qartë i kësaj ishte presidenca e Moskës në prill. Pavarësisht luftës së saj në Ukrainë dhe faktit që presidenti Vladimir Putin përballet me një urdhër arresti nga Gjykata Penale Ndërkombëtare për krime lufte, Rusia nuk e ka prishur Këshillin e Sigurimit dhe nuk ka qenë në gjendje ta lërë atë në favor të saj. Detyrat më të vështira të presidentit përfshijnë koordinimin e punës së këshillit dhe negocimin e pikave të rendit të ditës me anëtarët e tjerë.
Çfarë mundësish ofron presidenca?
Avantazhi kryesor që ofron presidenca është dukshmëria – si jashtë ashtu edhe brenda. “Ajo që presidenca i lejon vendit të bëjë është të përcaktojë me të vërtetë pse është në Këshillin e Sigurimit dhe të shpjegojë se cili është qëllimi i tij të jetë atje, cili është roli i saj në skenën botërore,” thotë Gowan.
Zvicra ka përcaktuar katër prioritete tematike për mandatin e saj dyvjeçar (2023-2024) si anëtare jo e përhershme e këshillit. Ai do të kërkojë të ndërtojë paqe të qëndrueshme, të mbrojë civilët në konfliktet e armatosura, të trajtojë ndikimin e ndryshimeve klimatike në siguri dhe të përmirësojë efektivitetin e këshillit.
Gjatë presidencës së saj në maj, Berna do të organizojë dy të ashtuquajturat “debate të hapura” – takime që do t’i lejojnë Zvicrës të vendosë axhendën e saj. Debati i parë mbi “ndërtimin e paqes së qëndrueshme” do të zhvillohet në fillim të majit, ndërsa i dyti për “mbrojtjen e civilëve” do të mbahet në fund të muajit. Ata do të kryesohen nga ministri i Jashtëm zviceran Ignazio Cassis dhe presidenti zviceran Alain Berset, përkatësisht.
“Debatet e hapura mund të inicojnë një bisedë për çështje të caktuara. Dhe kjo është ajo që presidencia rrotulluese ka të bëjë me të vërtetë: fillimi ose drejtimi i një debati për tema të caktuara, përcaktimi i drejtimit të bisedës,” thotë Staeger.
Këto takime zakonisht nuk çojnë në rezultate apo vendime konkrete. “Kjo nuk është gjithmonë e lehtë për t’u kuptuar, por të kesh një takim për tema të caktuara është në vetvete një sukses në OKB. Dhe në Këshillin e Sigurimit, mbajtja e një debati mbi një temë tregon njohjen e fuqive globale për lidhjen e saj me sigurinë ndërkombëtare,” thotë Staeger.
Me çfarë sfidash do të përballet Zvicra?
Këshilli i Sigurimit duhet t’u përgjigjet krizave kur ato shfaqen dhe maji duket të jetë veçanërisht i pasigurt.
Konflikti aktual në Sudan midis fraksioneve rivale ushtarake ka të ngjarë të pushtojë anëtarët e këshillit. Dhe megjithëse nuk do të ishte përgjegjësia e Zvicrës që të hartonte një rezolutë ose deklaratë që kërkon, për shembull, përfundimin e armiqësive (ky është roli i të ashtuquajturve “mbajtës të stilolapsit”), diplomatëve zviceranë do të duhej të kryenin detyra shtesë.
“Zvicra do të kishte një përgjegjësi shtesë diplomatike duke u përpjekur të bashkojë të gjitha fraksionet e ndryshme në Këshillin e Sigurimit rreth asaj rezolute. Do të kishte një rol më të madh në menaxhimin e diplomacisë mbi atë krizë sesa do të ishte rasti nëse nuk do të ishte president”, thotë Gowan.
Lufta në Ukrainë po afrohet gjithashtu e madhe me dy pika të mundshme të ndezjes: rinovimin e marrëveshjes së grurit të Detit të Zi dhe një kundërofensivë të mundshme ukrainase.
Moska ka paralajmëruar vazhdimisht se mund të tërhiqet nga marrëveshja e drithit, e ndërmjetësuar në korrik 2022 nga OKB-ja dhe Turqia, duke lejuar Ukrainën të eksportojë drithërat e saj përmes një korridori të sigurt detar, nëse nuk hiqen pengesat e mbetura ndaj eksporteve të saj të ushqimit dhe plehrave. . Për momentin, Rusia ka pranuar vetëm ta zgjasë atë deri më 18 maj.
Nëse Rusia vendos të varrosë marrëveshjen, SHBA dhe aleatët e saj mund të paraqesin një rezolutë të Këshillit të Sigurimit që kërkon rinovimin e saj. Vetoja e Rusisë, sipas rregullave të reja të vendosura vitin e kaluar, do ta detyronte Moskën të shpjegojë vendimin e saj përpara 193 anëtarëve të Asamblesë së Përgjithshme të OKB-së, ku mund të përballet me kritika të rënda për nxitjen e një krize globale ushqimore.
“Kjo do të krijonte disa pyetje vërtet sfiduese për anëtarët si Zvicra, sepse njerëzit do të thoshin: ‘Ju po shkoni për një rezolutë për efekt teatrale; a nuk e bën kjo edhe më e vështirë përpjekjen për të rikthyer rusët në marrëveshje?”, thotë Gowan.
Lufta në Ukrainë mund të jetë gjithashtu në rendin e ditës nëse Kievi vendos të nisë kundër-ofensivën e shumëpritur në maj. Sipas Gowan, një përshkallëzim i konfliktit mund të shtyjë një vend si Brazili të bëjë thirrje për një armëpushim në Këshillin e Sigurimit, të cilin fuqitë perëndimore ka të ngjarë ta kundërshtojnë. Zvicra, ndërkohë, mund të përballet me presion nga fuqitë rivale për të zgjedhur palët.
Mbyllja e mundshme e dy pikave kufitare – për shkak të skadimit të lidhjes së jashtme në maj – duke lejuar hyrjen e ndihmave humanitare në Siri nga Turqia, të cilën presidenti sirian Bashar al-Assad pranoi ta hapte pas tërmeteve në shkurt, mund të jetë gjithashtu temë e debateve të nxehta. Po kështu mund edhe një vendim i mundshëm i OKB-së Lidhja e jashtme në maj për t’u tërhequr nga Afganistani pas ndalimit të talebanëve për stafin e saj femër. Më në fund, këshilli do të vendosë gjithashtu nëse do të zgjasë një embargo të tanishme përçarëse të armëve ndaj Sudanit të Jugut.
“Ju mund të keni një seri debatesh vërtet të këqija mbi Afganistanin, Sirinë dhe Ukrainën. Dhe testi i madh është: a mundet Zvicra të ruajë qetësinë dhe profesionalizmin? A mund të menaxhojë thjesht takime shumë të vështira? A mund të mbajë gjithçka nën kontroll?” thotë Gowan.
Si do të dukej një presidencë e suksesshme për Zvicrën?
“Suksesi në Këshillin e Sigurimit është një nocion kolektiv”, thotë Staeger. “Dhe suksesi në sferën shumëpalëshe duhet të matet ndryshe sesa në politikën e brendshme apo dypalëshe.”
Këshilli mbetet vendi kryesor ku mblidhen të gjitha fuqitë e botës. Dhe në kontekstin e sotëm gjeopolitik, mbajtja e tij në këmbë kërkon më shumë përpjekje nga presidenti i saj.
“Në vlerësimin e suksesit të Zvicrës si presidente e Këshillit të Sigurimit, ne duhet të jemi të vetëdijshëm se ka një marrëdhënie shumë të vështirë mes shumë prej anëtarëve të saj tani”, thotë Staeger.
