Ndërsa lufta në Gaza vazhdon dhe viktimat rriten, ekspertët paralajmërojnë se sfida e vërtetë do të vijë më pas: identifikimi i viktimave dhe ndjekja penale e krimeve të mundshme të luftës.
Në Ditët Ndërkombëtare të Mjekësisë Ligjore në Antalia të Turqisë, specialistë nga 27 vende theksuan se përvoja e Bosnjës dhe Kosovës mund të ofrojë udhëzime të vlefshme për Gazën.
Ata thanë se përkundër përpjekjeve për të fshehur provat, drejtësia është e mundur përmes teknikave të avancuara mjeko-ligjore dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.
Mujo Begiç, drejtues i Zyrës për Personat e Zhdukur në Bihac të Bosnjës, tha se edhe pse autorët e gjenocidit në Bosnje kishin zhvendosur në mënyrë sistematike varret masive, mbi 24,000 viktima janë identifikuar përmes analizës së ADN-së.
“Modeli boshnjak i kërkimit, zhvarrimit dhe identifikimit mund të zbatohet globalisht,” theksoi ai, duke shtuar se ekspertët boshnjakë janë të gatshëm të ndihmojnë në Gaza.
Në Bosnjë, më shumë se 32,000 njerëz u raportuan të zhdukur. Deri më sot, mbi 24,000 janë zhvarrosur dhe identifikuar, ndërsa mbi 7,500 mbeten të pagjetur – shumica nga gjenocidi i Srebrenicës i korrikut 1995, kur forcat serbe të Bosnjës vranë më shumë se 8,000 burra dhe djem myslimanë boshnjakë pavarësisht pranisë së paqeruajtësve holandezë.
Begiç theksoi se puna mjeko-ligjore duhet të çojë drejt llogaridhënies, siç ndodhi në Bosnje me krijimin e Gjykatës Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë. Ai bëri thirrje për një Tribunal Ndërkombëtar Penal për Gazën për të ndjekur penalisht përgjegjësit kryesorë për krimet.
Në total, 90 persona morën dënime. Dy burrat që konsideroheshin si mendjet e gjenocidit – Radovan Karaxhiç, ish-presidenti i Republikës Srpska, dhe Ratko Mlladiç, i cili udhëhoqi Ushtrinë e Republikës Srpska – u dënuan të dy me burgim të përjetshëm.
Përvoja e Kosovës gjithashtu ofron mësime të rëndësishme. Naim Uka, patolog mjeko-ligjor dhe president i Shoqatës së Shkencave Mjekësore të Kosovës, tha se mungesa e informacionit të besueshëm është pengesa më e madhe për identifikimin e varreve masive, citon Anadolu.
Ai kujtoi sesi, gjatë luftës së viteve 1998-1999, viktimat shqiptare u zhdukën dhe u varrosën në vende sekrete për të fshehur krimet.
“Problemi kryesor është gjetja e varreve pa informacion. Kjo është e pamundur,” tha Uka, duke shtuar se bashkëpunimi ndërkombëtar me institucione si Kryqi i Kuq dhe ICMP është thelbësor.
Gjatë Luftës së Kosovës të viteve 1998-1999, rreth 13,000 njerëz u vranë dhe mijëra të tjerë u zhdukën. Shumë viktima, kryesisht shqiptarë etnikë, u varrosën në varre masive. Disa u transferuan më vonë në vende sekrete brenda Serbisë në përpjekje për të mbuluar provat.
Më shumë se 1,600 persona mbeten të zhdukur sot dhe kërkimi për eshtrat e tyre vazhdon nën mbikëqyrjen ndërkombëtare.
Duke parë Gazën, Uka paralajmëroi se zbulimi i provave atje do të ishte veçanërisht i vështirë duke pasur parasysh shkallën e krimeve ndërkombëtare.
“Shteti (Izraeli) ka të gjitha mjetet për të fshehur krimet dhe për të krijuar varre masive kudo. Problemi kryesor është gjetja e tyre”, tha ai. “Dhe gjetja e tyre pa informacion është e pamundur.”
Ndërsa Gaza përballet me një të ardhme të pasigurt, si Uka ashtu edhe Begiç nënvizuan se përvojat e dhimbshme të Bosnjës dhe Kosovës tregojnë rëndësinë e hetimeve mjeko-ligjore – dhe se bashkëpunimi ndërkombëtar do të jetë thelbësor për të zbuluar të vërtetën, për të identifikuar viktimat dhe për të siguruar që Izraeli të mbahet përgjegjës.
