Shkrim në revistën “The Parliament”
Presidenti serb, Aleksandar Vuçiç po lundron në një valë shumëpolare, duke çuar përpara bisedimet për pranimin në BE, ndërkohë që po krijon lidhje më të ngushta me SHBA-në, Rusinë dhe Kinën.
Serbia është në mesin e dhjetë vendeve që po negociojnë për t’u bërë anëtare të BE-së , një proces që për atë filloi në vitin 2014. Për Vuçiqin, anëtarësimi premton financim, akses në treg dhe legjitimitet — por kërkon gjithashtu reforma dhe një zgjidhje të çështjes së Kosovës.
Publikisht, Vuçiq ka mbajtur një qëndrim pro-evropian, duke e paraqitur anëtarësimin në BE si një qëllim kombëtar. Në praktikë, ai po thellon lidhjet me fuqitë rivale globale: Kina ndërton autostradat e Serbisë dhe Rusia e furnizon atë me energji.
Brukseli vazhdon t’i ofrojë legjitimitet, pavarësisht ritmit të ngadaltë të reformave. Ky akt balancimi i ka lejuar Vuçiqit të paraqitet si reformator dhe lider me autoritet në rajon.
Aftësia e Vuçiqit për të ecur në një litar të ngushtë midis Perëndimit, Rusisë dhe Kinës është, pjesërisht, rezultat i ngecjes së zgjerimit në Bruksel, duke zvogëluar ndikimin e tij. Ndërkohë, Serbia vazhdon të godasë lirinë e medias dhe të drejtat demokratike. Kjo i ka dhënë Vuçiqit hapësirë për t’u angazhuar me fuqitë rivale, ndërkohë që bën premtime boshe për integrimin në BE.
“Ai po përpiqet të ngatërrohet dhe të arrijë disa përfitime taktike, afatshkurtra”, tha për The Parliament Filip Ejdus, një profesor i studimeve të sigurisë në Universitetin e Beogradit . “ Kjo bazohet në idenë se në botën gjithnjë e më shumëpolare, ka më shumë kuptim të mbrohesh sesa të rreshtohesh me një nga fuqitë e mëdha”.
Gjatë një vizite në Serbi më 22 maj, shefja e politikës së jashtme të BE-së, Kaja Kallas, i tha Vuçiqit se “nuk ka rrugë të shkurtra për anëtarësim”, duke shtuar se “hapat e ardhshëm përfshijnë lirinë e medias, luftën kundër korrupsionit dhe reformën zgjedhore”. Më herët gjatë muajit, Presidenti i Këshillit Evropian, António Costa, e kishte quajtur pranimin e Serbisë “një proces ndërtim-besimi” dhe kërkoi reforma të shpejta për të hapur kapitullin tjetër negociues.
Pavarësisht këtij inkurajimi diplomatik, rruga e Serbisë drejt anëtarësimit kryesisht ka ngecur. Ndërsa që nga fillimi i negociatave në vitin 2012, ajo ka hapur zyrtarisht 22 nga 35 kapitujt e reformave, dhe që nga fillimi i negociatave në vitin 2012, ajo ka mbyllur vetëm dy prej tyre. Me reformat demokratike që duket se kanë ngecur, Vuçiqi gjithashtu vazhdon të rezistojë ndaj përafrimit të plotë me politikën e jashtme të BE-së, veçanërisht në Ukrainë.
Strategjia e Vuçiqit i ka fituar atij disa pikë në vend midis të djathtëve dhe nacionalistëve. Por protestat e udhëhequra nga studentët vazhdojnë të tendosin situatën në vend. Ata kanë protestuar kundër korrupsionit qeveritar, pas shembjes së tendës së një stacioni hekurudhor në qytetin e Novi Sadit nëntorin e kaluar që rezultoi me vdekjen e 16 personave.
Ndërsa fuqitë globale konkurrojnë për ndikim në Ballkanin Perëndimor, Serbia është bërë një provë për ndikimin e BE-së në rajon. Por pa pasoja për kthim prapa në demokraci, autokratët marrin guxim dhe kufijtë e ndikimit gjeopolitik të Brukselit dalin në pah.
Zvogëlimi i ndikimit të BE-së në Beograd
Ndërsa Serbia balancon fuqi të ndryshme gjeopolitike, ajo vazhdon të legjitimohet nga udhëheqësit e BE-së — të cilët e kanë përqafuar Vuçiqin si aleat , duke iu referuar “ fatit demokratik ” të Serbisë dhe thanë se BE-ja nuk mund të ekzistojë si e plotë pa Serbinë në të.
Në letër, Serbia është më afër anëtarësimit në BE tani sesa ishte në të kaluarën. Por në realitet, ajo ka vazhduar të largohet nga standardet dhe rregullat e BE-së. Blloku po përballet gjithashtu me një sërë sfidash ekzistenciale, duke përfshirë rikthimin e Donald Trump në Shtëpinë e Bardhë, luftën e vazhdueshme të Rusisë në Ukrainë – fillimisht një katalizator për axhendën e zgjerimit – dhe kthimin prapa të sundimit të ligjit midis anëtarëve ekzistues .
“BE-ja është në një krizë më vete… dhe për këtë arsye nuk është në gjendje të flasë pa mëdyshje për shumë probleme dhe politika të ndryshme”, ka thënë për “The Parliament” Marko Kmezic, një hulumtues në Qendrën për Studime të Evropës Juglindore në Universitetin e Grazit .
Kur bëhet fjalë për Ukrainën, Beogradi ka eksportuar municione në Kiev nëpërmjet palëve të treta, por Vuçiq nuk ka arritur ta dënojë pushtimin e Rusisë — madje ka shkuar aq larg sa të festojë Ditën e Fitores në Moskë së bashku me presidentin rus, Vladimir Putin, në fillim të majit.
“Ajo që bëri ai me paradën e Putinit… Mendoj se është një provë për BE-në”, tha për “The Parlament” Radomir Lazović, bashkëkryetar i Frontit të Gjelbër-të Majtë (ZLF) në Asamblenë Kombëtare Serbe . “Nëse ai mund t’i bëjë këto gjëra dhe të jetë ende kampioni i tyre i integrimit evropian, siç tha Ursula von der Leyen, mendoj se kjo tregon shumë për hipokrizinë e Unionit.”
Ndërsa Vuçiq ka bërë marrëveshje të dobishme për BE-në — si dërgimi i armëve në Ukrainë, nënshkrimi i një marrëveshjeje litiumi me Gjermaninë dhe blerja e avionëve ushtarakë nga Franca — kjo nuk i ka zbutur tendencat e tij si burrë i fortë apo përqafimin e tij me Kremlinin.
“Ai po i mban të gjithë të lumtur dhe të kënaqur, dhe kjo po i jep atij njëfarë ndikimi kur bëhet fjalë për politikë. BE-ja nuk po sheh një alternativë ndaj sundimit të tij në Serbi”, tha Kmezic.
Manovrat diplomatike të Vuçiqit ndihmojnë në ruajtjen e kontrollit të tij mbi pushtetin, ndërkohë që përparojnë prioritetet kryesore ekonomike të BE-së, veçanërisht rreth burimeve të pasura natyrore të Serbisë, si depozita e saj e madhe e litiumit në Jadar.
“Edhe për pro-evropianët, edhe ata ndiheshin të braktisur nga BE-ja”, tha Ejdus. Ish-kancelari gjerman, Olaf Scholz, dhe udhëheqës të tjerë të BE-së “i dhanë përparësi qëllimeve të tyre strategjike në krahasim me metalet e rralla dhe litiumin, industrinë e automobilave dhe konkurrencën me kinezët me automjete elektrike, në vend të ‘problemeve të vogla’ me demokracinë serbe”, shtoi ai.
Loja Lindje-Perëndim
Vuçiç ka një histori të gjatë të të qenit pro-BE në letër. Kur Serbia mori statusin e kandidatit për në BE në vitin 2012, ai bëri një sërë lëshimesh. Ai pranoi të njihte pavarësinë e Kosovës pas luftës serbo-kosovare, si dhe të përputhej me standardet e BE-së për sundimin e ligjit, ekonominë dhe të drejtat e njeriut – por është bërë pak përparim në ndonjërën prej këtyre synimeve.
Ndërkohë, Vuçiq ka thelluar lidhjet me Pekinin. Kina ka investuar më shumë se 10 miliardë dollarë në Serbi përmes Iniciativës së saj “Një brez, një rrugë” , ku shumica e këtyre parave kanë shkuar në infrastrukturë si ura, ndërtesa e transport.
Kina e forcoi pozicionin e saj në Beograd gjatë pandemisë COVID-19, duke dërguar ekspertë dhe pajisje mbrojtëse personale (PPE) në Serbi për të ndihmuar në përballimin e pandemisë. Në atë kohë, Vuçiq tha se “solidariteti evropian nuk ekziston” dhe se “Serbia tani po i kthen sytë nga Kina”.
“COVID ishte, mendoj, pika e kthesës kur kinezët erdhën vërtet në rajon si një nga lojtarët kryesorë”, ka thënë Ejdus.
Një tjetër lojtar i rëndësishëm është Rusia, lidhjet e energjisë të së cilës me rajonin datojnë para Vuçiqit. Në vitin 2008, Serbia shiti 51% të aksioneve të kompanisë së saj të naftës dhe gazit NIS te Gazprom i Rusisë për 400 milionë euro dhe 550 milionë euro në investime të premtuara; Gazprom më vonë e rriti pjesëmarrjen e saj në 56.5% të aksioneve.
Megjithatë, roli i Rusisë në Serbi shtrihet përtej investimeve ekonomike. Ajo mbetet një aleate e rëndësishme politike dhe e inteligjencës, veçanërisht në mbrojtjen e Beogradit nga presioni ndërkombëtar mbi Kosovën. Serbia refuzon të njohë shtetësinë e Kosovës dhe mbështetet shumë në fuqinë e vetos së Rusisë në Këshillin e Sigurimit të OKB-së për të bllokuar njohjen e saj ndërkombëtare.
Kjo ka përforcuar ngurrimin e Serbisë për t’u bashkuar plotësisht me Perëndimin në çështjet kryesore gjeopolitike. Mbështetja vjen me kosto të vogël për Rusinë dhe i siguron asaj një marrëveshje të favorshme për energjinë në këmbim. “Kjo është arsyeja pse Serbia e pati shumë të vështirë të përafrohej me politikën e sigurisë së jashtme të BE-së për sanksionet, sepse ka frikë se Rusia mund të ndalojë së vëni veton ndaj çështjes së Kosovës”, tha Ejdus.
Në të njëjtën kohë, Vuçiç i është afruar edhe SHBA-së. Deri vonë, Beogradi po ecte përpara me planet e udhëhequra nga dhëndri i Trump, Jared Kushner, për të ndërtuar një hotel luksoz prej 500 milionë dollarësh mbi rrënojat e dëmtuara të ish-Ministrisë Jugosllave të Mbrojtjes, e cila u bombardua nga avionët e NATO-s në vitin 1999.
Rritja e lëvizjes protestuese në Serbi
Në frontin e brendshëm, Vuçiq është përballur me mospajtime në rritje për çështjet mjedisore, favorizimin e klientelës dhe mosfunksionimin e shtetit. Që nga shembja e stacionit të trenit në Novi Sad, protestuesit kanë bërë thirrje kundër mashtrimeve endemike dhe kanë kërkuar më shumë transparencë nga qeveria.
Stacioni ishte rinovuar së fundmi si pjesë e një renovimi të udhëhequr nga kinezët që filloi në vitin 2021, për të cilin autoritetet lokale thanë se ishte në përputhje me “standardet evropiane” në korrik 2024-s. Dokumentacioni kryesor i projektit është klasifikuar.
Pasi ish-kryeministri Millos Vuçeviq dha dorëheqjen mes protestave në janar, një kabinet i ri u konfirmua në prill nën drejtimin e Djuro Macut , një aleat i Vuçiqit. Shumica e ministrave – 22 nga 30 – ishin në detyrë dhe roli i kryeministrit është kryesisht ceremonial.
Për shumë protestues të rinj, riorganizimi ishte kozmetik, duke dështuar në adresimin e frustrimeve sistemike.
“Ne nuk po punojmë kundër Vuçiqit. Ky nuk është qëllimi ynë. Nuk na intereson ai”, ka thënë Aleksandra, një studente 23-vjeçare në Universitetin e Novi Sadit e cila ka marrë pjesë në protesta që nga dhjetori .
“Ne duam që institucionet tona të funksionojnë dhe jo të punojnë përmes kukullave që janë vendosur atje për të udhëhequr funksionet. Të funksionojnë si institucione të pavarura siç duhet”, ka shtuar ajo.
Studentët protestues kanë bërë thirrje për zgjedhje të parakohshme parlamentare, të cilat aktualisht janë planifikuar për në fillim të vitit 2027.
Veljko, 23 vjeç, i cili ndihmoi në organizimin e një proteste me biçikleta nga Novi Sadi në Strasburg që bëri bujë në media, ka thënë: “Shpresojmë t’u kemi treguar njerëzve se jemi gati të bëjmë ndryshime dhe se kemi nevojë për mbështetje.”
Vuçiq herë pas here i ka fajësuar për protestat “aktorët perëndimorë” si CIA dhe i ka quajtur ato një “revolucion i ngjyrave”. Për një audiencë perëndimore, ai ka lënë të kuptohet përfshirja ruse.
Për momentin, protestat nuk tregojnë shenja dobësimi. Ajo që lindi nga zhgënjimi publik është shndërruar në një kërkesë për një riorganizim institucional.
“Ne u treguam njerëzve se regjimi nuk është i pamposhtshëm. Deri në tetor, ekzistonte një koncept i përbashkët se ata janë të pamposhtshëm dhe të pazëvendësueshëm”, ka thënë Veljko. “Ne u kemi treguar atyre se nuk është kështu, se edhe njerëzit e vegjël mund të ngrihen dhe të ngrenë zërin e tyre”.
