Komisioni Evropian do të publikojë sot raportin për progresin e Serbisë drejt Bashkimit Evropian. Edhe pse pushteti në Beograd deklarativisht e quan anëtarësimin në BE “qëllim strategjik”, në dokumentin që Nova.rs ka pasur në dorë, e që do të prezantohet sot, thuhet se Serbia ka shënuar një rënie dramatike në fushën e sundimit të ligjit, lirisë së mediave dhe luftës kundër korrupsionit, me vlerësimin se institucionet janë faktikisht nën kontrollin e partisë në pushtet.
Raporti, që mbulon periudhën nga qershori 2024 deri në maj 2025, sipas shumë diplomatëve evropianë, përbën goditjen më të drejtpërdrejtë ndaj pushtetit të Vuçiqit që nga fillimi i negociatave me BE-në, ndërsa toni dhe gjuha e dokumentit tregojnë qartë shqetësimin e thellë për prirjet gjithnjë e më autoritare në Serbi.
Demokracia dhe sundimi i ligjit
Situata e përgjithshme politike në Serbi, sipas raportit, mbetet plotësisht nën dominimin e Partisë Përparimtare Serbe dhe presidentit Aleksandar Vuçiq, i cili ruan kontrollin mbi të gjitha degët e pushtetit.
Komisioni Evropian vëren se zgjedhjet në të gjitha nivelet janë karakterizuar nga parregullsi serioze – keqpërdorim i resurseve shtetërore, presione ndaj votuesve dhe pabarazi mediatike.
Institucionet që duhet të sigurojnë barazi në procesin politik “mbeten të dobëta dhe nën ndikim politik”, ndërsa Kuvendi funksionon si “organ formal që konfirmon vendimet e ekzekutivit”. Besimi i qytetarëve në demokraci, thekson BE-ja, ndodhet në nivelin më të ulët historik.
Zgjedhjet dhe pluralizmi politik
BE konstaton se procesi zgjedhor në Serbi ende nuk përputhet me standardet e Bashkimit Evropian dhe të OSBE-së. Komisioni Shtetëror Zgjedhor “nuk ka treguar pavarësinë e nevojshme”, ndërsa shumica e rekomandimeve të misioneve vëzhguese të OSBE-së nuk janë zbatuar kurrë.
Veçanërisht theksohet se partitë opozitare nuk kanë qasje të barabartë në media, në financim dhe në fushatë, ndërsa kandidatët e tyre janë subjekt i presioneve sistematike dhe fushatave diskredituese.
Mediat dhe liria e shprehjes
Në pjesën e raportit kushtuar mediave, toni i Komisionit Evropian është më i ashpër se kurrë më parë.
Sipas raportit, Serbia “ka cenuar seriozisht lirinë e mediave”. Hapësira mediale është “thellësisht e polarizuar”, ndërsa shumica e televizioneve kombëtare funksionojnë si zgjatim propagandistik i pushtetit.
BE konstaton se procesi i miratimit të ligjeve të reja për median në qershor 2025 u zhvillua pa transparencë dhe pa debat publik, duke shkelur detyrimet ligjore. Edhe pse në formë janë harmonizuar me standardet evropiane, në praktikë zbatimi i tyre bie ndesh me parimet bazë të gazetarisë së lirë.
Një nga gjetjet më serioze lidhet me ngjarjen e prillit 2025, kur kanalet televizive kritike ndaj pushtetit u hoqën nga platforma kabllore pasi atë e bleu kompania shtetërore “Telekom Srbija”. Komisioni Evropian e përshkruan këtë si “goditje serioze ndaj pluralizmit dhe lirisë së shprehjes”.
Kjo formulim, edhe pse diplomatikisht i butë, në praktikë nënkupton që kanale si N1 dhe TV Nova, hapësirat e vetme për debat të lirë publik, u hoqën nga shtëpitë në të gjithë vendin me vendim të operatorit shtetëror – shembull ndër më drastikët i censurës institucionale në Serbinë moderne.
BE më tej vëren se Serbia ende nuk ka miratuar planin e ri të veprimit për strategjinë e medias, ndërsa organi rregullator për mediat elektronike (REM) funksionon prej një viti pa Këshill vendimmarrës, duke e lënë sistemin rregullator faktikisht të paralizuar.
Siguria e gazetarëve dhe paditë SLAPP
Sulmet dhe kërcënimet ndaj gazetarëve mbeten përditshmëri, thuhet në raport. Komisioni vëren rritje të sulmeve fizike dhe verbale, si dhe shtim të padive të tipit SLAPP – padi strategjike për të rrënuar financiarisht gazetarët dhe aktivistët. Shumicën e këtyre padive i ngrenë zyrtarë të pushtetit ose media pranë regjimit.
Gjykatat reagojnë ngadalë dhe joefikas, ndërsa numri i rasteve të ndjekura penalisht mbetet minimal.
Gjykatat dhe të drejtat themelore
Reforma në drejtësi ka stagnuar, dhe pavarësia e gjyqësorit e prokurorisë është nën pikëpyetje serioze. Këshilli i Lartë i Gjyqësorit dhe ai i Prokurorëve ekzistojnë vetëm formalisht, ndërsa ndikimi politik mbetet dominues.
“Qytetarët, sipas Komisionit, nuk kanë besim në drejtësi, pasi vendimet shpesh perceptohen si të motivuara politikisht.”
Lufta kundër korrupsionit
Lufta kundër korrupsionit vlerësohet si “e bllokuar dhe pa rezultate”. Agjencia kundër korrupsionit nuk ka kapacitet e as autoritet, ndërsa mekanizmat e kontrollit të pasurisë dhe konfliktit të interesit pothuajse nuk zbatohen.
Prokuroria speciale nuk ndjek raste ndaj zyrtarëve të lartë, dhe abuzimet e mëdha me fondet publike mbeten të pandëshkuara. BE nënvizon se në Serbi mungon vullneti politik për t’u përballur me korrupsionin në majat e pushtetit.
Institucionet dhe administrata publike
Institucionet, thuhet në raport, janë “të centralizuara, pa përgjegjësi dhe pa kontroll ndaj ekzekutivit”. Ligjet miratohen shpesh me procedurë të përshpejtuar dhe pa debat publik. Punësimet në sektorin shtetëror bazohen në lojalitet politik dhe jo në meritë apo rezultate.
Të drejtat e njeriut dhe liritë themelore
Komisioni Evropian paralajmëron për presione politike ndaj institucioneve të pavarura si Avokati i Popullit dhe Komisioneri për Informim, si dhe për ngushtimin në rritje të hapësirës për shoqërinë civile.
Raporti regjistron edhe raste të përdorimit të tepruar të forcës gjatë protestave, me mungesë pothuajse të plotë të përgjegjësisë së policisë.
Kriteret ekonomike
Edhe pse ekonomia serbe mbetet formalisht stabile, BE vëren ngadalësim të rritjes dhe inflacion të lartë, me paralajmërimin se presionet politike dhe mungesa e transparencës nxisin pabarazi dhe korrupsion. Ndërmarrjet publike janë ende nën kontroll partiak, ndërsa projektet investuese, veçanërisht ato me Kinën dhe Rusinë, shpesh shkelin rregullat e BE-së për prokurimet publike.
Sipas burimeve diplomatike të Nova.rs, raporti i Komisionit Evropian nuk lë hapësirë për relativizim dhe tregon se Serbia, në vitin e fundit, ka bërë hapa prapa në pothuajse të gjitha fushat kyçe.
Nga zgjedhjet dhe drejtësia, te lufta kundër korrupsionit, liria e mediave dhe pavarësia institucionale – dokumenti regjistron vlerësimet më të ulëta në dekadën e fundit.
“Në gjuhën diplomatike të Brukselit, ky është paralajmërim i hapur se regjimi i Aleksandar Vuçiqit po rrëshqet drejt një modeli të kontrollit të plotë autoritar, ku institucionet ekzistojnë vetëm në letër, ndërsa mediat jashtë kontrollit të pushtetit, si ato të United Media, janë nën trysni dhe goditje të vazhdueshme”, përfundon raporti.
