Nga Jasmin Mujanović, politolog i specializuar në politikën e Evropës Juglindore
Mes kaosit, protestuesit kanë një shans për ta lënë pas të kaluarën.
Një grua mban një pankartë ku shkruhet “Korrupsioni vret” ndërsa mijëra protestues marshojnë nëpër qendër të Beogradit më 8 shtator.
Më 15 shtator 2025, ora 10:33.
Serbia është në kaos. Dhjetë muaj protesta kundër qeverisë, pas shembjes fatale të një mbulese në stacionin hekurudhor të Novi Sadit, e kanë zhytur vendin në krizën më të gjatë që nga rrëzimi i Sllobodan Millosheviqit në tetor 2000.
Dhjetëra mijëra janë mobilizuar në rrugë kundër presidentit autoritar të vendit, Aleksandar Vuçiq, ndërkohë që pamjet e militantëve pro-qeveritarë duke dhunuar studentë protestues kanë rritur presionin mbi zyrtarët evropianë dhe amerikanë për t’u distancuar nga Beogradi. Pretendimet për një “luftë civile” të afërt po shtohen në diskursin publik—por pasojat, dhe konfliktet e mundshme, mund të shtrihen përtej kufijve të Serbisë.
Vuçiq u rikthye në skenën politike serbe në vitin 2012, fillimisht si zëvendëskryeministër i Partisë Progresive Serbe (SNS), kryeministër në vitin 2014 dhe president në vitin 2017. Megjithatë, pjesën më të madhe të viteve 1990 ai e kaloi në radhët e Radicalëve ultranacionalistë dhe më vonë si ministër i informacionit në kabinetin e fundit të Millosheviqit. Si kryeministër dhe më pas president, Vuçiq e imitoi menjëherë shefin e tij të dikurshëm. Ai nisi një fushatë kundër mediave të lira; SNS është akuzuar gjerësisht për mashtrime sistematike zgjedhore; dhe ai ka rivendosur me agresivitet lidhjet e Serbisë me Moskën dhe Pekinin.
Megjithatë, pavarësisht qasjes gjithnjë e më autokratike, ai ka hasur vështirësi për të frenuar zemërimin ndaj administratës së tij. Vuçiq fajësohet gjerësisht për kolapsin në Novi Sad, sepse, përveç kritikave të tjera, ai prej kohësh akuzohet se u ka shpërndarë kontrata fitimprurëse ndërtimi vetëm aleatëve politikë, duke anashkaluar rregullat e sigurisë.
Në mënyrë të kuptueshme, analizat mbi ngjarjet në Serbi janë fokusuar kryesisht te protestat anti-regjim si një mjet për të rikthyer qeverisjen demokratike legjitime. Por këto perspektiva shpesh injorojnë implikimet e ndryshimit të regjimit në Serbi—ose mungesën e tij—në raport me Ballkanin Perëndimor.
Ky është një lëshim i rëndësishëm, sepse që nga rënia e Millosheviqit, liderët serbë kanë vazhduar ta përqendrojnë politikën shtetërore rreth pretendimeve politike e territoriale ndaj fqinjëve, më shumë se kushdo tjetër Vuçiq. Siç ka vënë në dukje një editorial i “Guardian”: “[Vuçiq] është një prani e ligë në politikën e Ballkanit Perëndimor. Përtej kufijve të Serbisë, ai ka kultivuar prej kohësh një agjendë etno-nacionaliste destabilizuese lidhur me Kosovën dhe Republikën Srpska.”
Angazhimet e tij ndaj fantazisë së epokës Millosheviq për një “Serbi të Madhe”, e krijuar mbi territoret e shteteve fqinje, u shfaqën më qartë gjatë sulmit paramilitar vdekjeprurës në Banjskë të Kosovës në vitin 2023. Dhe pavarësisht kritikave të ashpra nga administrata e Bidenit asokohe, Vuçiq vazhdon të sinjalizojë aspiratat e tij për të bashkuar serbët në gjithë Ballkanin Perëndimor.
Megjithatë, për shumë jashtë Serbisë, ende mbetet e paqartë në çfarë mase mobilizimet kundër qeverisë përfaqësojnë një shkëputje reale nga projekti ideologjik i Vuçiqit. Padyshim që ai vetë është jopopullor. Por prania e grupeve të veteranëve të luftës, anëtarët e të cilëve dyshohen se kanë kryer krime lufte në Kosovë, përdorimi i shpeshtë i ikonografisë dhe retorikës nacionaliste gjatë marshimeve, dhe mbështetja nga segmente të ekstremit të djathtë serb, janë shqetësuese.
A është e mundur një Serbi ndryshe? A do të nënkuptonte rrëzimi i Vuçiqit një transformim të shoqërisë serbe—apo thjesht ngritjen e një elite të re nacionaliste? Historia moderne e Serbisë sugjeron se përpjekjet për të kombinuar sundimin demokratik me një politikë të jashtme imperialiste janë të destinuara të dështojnë.
Një varg regjimesh serbe që nga viti 1878 kanë synuar të zgjerojnë kufijtë e vendit, por përveç marrjes së Vojvodinës në 1918, të gjitha përpjekjet kanë dështuar. Kolonizimi i Kosovës dhe Maqedonisë (Veriore) dështoi; bashkimi me Malin e Zi dështoi; dhe luftërat kundër Sllovenisë, Kroacisë dhe Bosnjë-Hercegovinës përfunduan në disfatë.
Edhe Republika Srpska (RS) në Bosnje e Hercegovinë, territori separatist i krijuar gjatë luftës nga forcat proxy të Millosheviqit dhe i (ri)integruar përmes Marrëveshjes së Dejtonit, sot është një rast i dështuar politikisht e ekonomikisht. Udhëheqësi i saj i përhershëm, separatisti Milorad Dodik i mbështetur nga Beogradi, është larguar nga posti me vendim gjykate; popullsia po shkrin nga emigrimi masiv dhe rënia e lindshmërisë; ndërsa ekonomia është krejtësisht e varur nga Sarajeva.
Më e rëndësishmja, çdo përpjekje e Serbisë për zgjerim territorial që nga viti 1918 ka përfunduar duke u kthyer në dhunë ndaj vetë popullit serb. Një vijë e qartë mund të tërhiqet nga dëbimet e myslimanëve të Serbisë pas 1835, te mizoritë e kryera ndaj shqiptarëve të Kosovës e Shqipërisë gjatë Luftërave Ballkanike dhe Luftës së Parë Botërore, te margjinalizimi i boshnjakëve në periudhën e parë jugosllave, te persekutimi dhe shfarosja e tyre në vitet 1940 nga militantë nacionalistë serbë, te luftërat pushtuese të Millosheviqit në vitet 1990, dhe më në fund te sundimi i Vuçiqit sot.
Nëse populli serb dëshiron vërtet rikthimin e demokracisë, ai duhet të hedhë poshtë megalomaninë imperialiste të liderëve të tij—dhe të nisë më në fund procesin e pajtimit historik.
Fatkeqësisht, ta thuash hapur këtë në Serbinë e sotme ende konsiderohet tabu. Madje disa frikësohen se kjo mund të ushqejë pretendimet absurde të regjimit për një “revolucion me ngjyra” të sponsorizuar nga jashtë.
Megjithatë, kjo mbetet e domosdoshme. Pa një katharsis që mund të vijë vetëm përmes pranimit të krimeve dhe mizorive të liderëve të së kaluarës, dhe ideologjisë nacionaliste reaksionare që ka ngulfatur breza qytetarësh serbë, Serbia nuk mund të bëjë përparim të vërtetë.
Një Serbi vërtet demokratike do të pranonte sovranitetin e Kosovës dhe do të njihte domosdoshmërinë e ndërhyrjes së NATO-s në vitin 1999. Një Serbi vërtet demokratike do të pranonte luftën gjenocidale të agresionit që ajo ndërmori kundër Bosnjë-Hercegovinës mes viteve 1992–1995, dhe do ta linte atë vend të ecte përpara pa ndërhyrjen e përhershme të Beogradit (apo Zagrebit). Një Serbi vërtet demokratike nuk do të përpiqej të zëvendësonte qeveritë e shteteve fqinje apo të minonte institucionet e tyre kulturore e fetare.
E vërteta është se këto protesta mund të mos sjellin ndryshimin gjeneracional që i nevojitet Serbisë dhe rajonit. Por ato përfaqësojnë një shans për ta rinisur këtë proces. Një shans që të lindin liderë të rinj, ide të reja të shoqërohen, dhe biseda të reja të fillojnë në Serbi. Fqinjët e saj do të mbeten të kujdesshëm ndaj çdo transformimi të pretenduar në Beograd, me të drejtë. Por edhe ata duhet të shpresojnë për një zbutje të bllokadave ndër-shtetërore, pothuajse të gjitha me Serbinë në qendër.
Një Serbi ndryshe mund të duket e pamundur, por është e mundshme. Parakushti më bazik është largimi i Vuçiqit.
Opinioni përmban pikëpamjet e autorit dhe nuk prezanton qëndrimet editoriale të teve1.info
